Zaznacz stronę

Blog Kancelarii Adwokackiej Smok i Partnerzy

Oszustwo w rodzinie. Co zrobić jeżeli nieświadomie sprzedałeś za bezcen rodzinny majątek?

utworzone przez | 24.01.2025 | blog, Ciekawostki, Prawo cywilne, Prawo karne, Prawo rodzinne

Nie wszyscy uczestnicy obrotu prawnego są uczciwi. Dzięki wielu akcjom medialnym społeczeństwo stało się bardziej odporne na takie metody oszustw jak na „na wnuczka”  czy „na policjanta”. Choć sposób działań sprawców ciągle ewoluuje i obecnie coraz częstsze stają się oszustwa z wykorzystaniem sztucznej inteligencji to z naszego doświadczenia wynika, że największe zagrożenie kryje się tam, gdzie spodziewamy się go najmniej. Do takich kategorii spraw należą oszustwa dokonywane przez osoby nam najbliższe, w tym zwłaszcza członków rodziny. 

SPIS TREŚCI:

  1. Kiedy może dojść do oszustwa na szkodę członka rodziny?
  2. Czym jest wyzysk?
  3. Kiedy przedawniają się uprawnienia z wyzysku?
  4. Kiedy przedawniają się uprawnienia z wyzysku?
  5. Na czym polega uchylenie się od oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu
  6. Jak uchylić się od oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu?
  7. Złożyłem oświadczenie o uchyleniu się od skutków oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu. Co dalej?
  8. Czy wprowadzenie w błąd jest przestępstwem?
  9. Kiedy przedawnia się przestępstwo oszustwa?
  10. Czy mogę dochodzić odszkodowania w postępowaniu karnym?
  11. Jak Kancelaria Prawna Smok może pomóc ofiarom oszustwa?
  1. Kiedy może dojść do oszustwa na szkodę członka rodziny?

Najczęstszym bodźcem do oszukania członka rodziny jest wizja znacznego zastrzyku gotówki. Ta pojawia się z kolei zazwyczaj w toku postępowania spadkowego. Pokusa sprawców jest tym większa, im pokaźniejszy majątek wchodzi w skład masy spadkowej. Do oszustw dochodzi zazwyczaj w przypadku, gdy wśród wartościowych składników majątkowych znajdują się inne składniki majątkowe niż pieniądze, zwłaszcza te, których wycena wymaga wiadomości specjalnych np.: udziały w spółkach prawa handlowego, nieruchomości, obrazy, numizmaty itp.

Nasi specjaliści wielokrotnie spotykali się z sytuacjami, gdy jeden ze spadkobierców wykorzystywał brak wiedzy pozostałych członków rodziny i za bezcen odkupował od nich rodzinny majątek. Gdy u pokrzywdzonych pojawia się refleksja, że być może zostali wprowadzeni w błąd co do wartości sprzedanego majątku rodzi się pytanie: co z tym można zrobić? Na szczęście, rozwiązań przedstawionego problemu jest kilka.

  1. Czym jest wyzysk?

W pierwszej kolejności, pokrzywdzonemu przysługują uprawnienia wynikające z art. 388 k.c. Przepis ten zakazuje wyzyskiwania przymusowego położenia, niedołęstwa, niedoświadczenia i braku dostatecznego rozeznania drugiej strony co do przedmiotu umowy. Jeżeli jedna ze stron wykorzysta słabszą pozycję swojego kontrahenta i dzięki temu doprowadzi do zawarcia rażąco niekorzystnej dla niego umowy, pokrzywdzony nie pozostaje bezbronny. Może on na drodze sądowej żądać: 

  • zmniejszenia swego świadczenia
  • zwiększenia należnego mu świadczenia
  • unieważnienia umowy.

W przypadku umownego podziału majątku w grę wchodzą najczęściej dwie ostatnie możliwości. Dzięki nim pokrzywdzony może żądać zwiększenia jego wynagrodzenia lub odzyskania rodzinnego majątku.

  1. Kiedy przedawniają się uprawnienia z wyzysku?

Problem z uprawnieniami wynikającymi z przepisów przeciwdziałających wyzyskowi tkwił jeszcze do niedawna w stosunkowo krótkim terminie przedawnienia. Termin ten wynosił bowiem zaledwie dwa lata od dnia zawarcia umowy, niezależnie od tego kiedy pokrzywdzony dowiedział się o tym, że padł ofiarą wyzysku.

Wszystko zmieniło się 30 czerwca 2022 roku, kiedy termin ten został wydłużony do:

  • trzech lat od dnia zawarcia umowy w przypadku przedsiębiorców
  • sześciu lat od dnia zawarcia umowy w przypadku konsumentów.

Należy jednak pamiętać, że do umów zawartych przed wskazaną powyżej datą zastosowanie mają stare przepisy. Oznacza to, że jeżeli niekorzystną umowę zawarłeś w pierwszej połowie 2022 roku, to Twoje uprawnienia przewidziane w art. 388 k.c. się przedawniły. Nie oznacza to jednak, że nic nie można z tym zrobić.

  1. Na czym polega uchylenie się od skutków oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu

Do zawarcia umowy dochodzi wskutek złożenia przez co najmniej dwie strony zgodnego oświadczenia woli. Jeżeli jedna ze stron złożyła swoje oświadczenie pod wpływem błędu, zwłaszcza wywołanego podstępnie przez drugą stronę, to może ona się od niego uchylić. Wskutek uchylenia się od oświadczenia woli uważa się je za niebyłe, co oznacza unieważnienie zawartej umowy. W praktyce oznacza to, że pokrzywdzony odzyska sprzedany majątek pod warunkiem zwrotu otrzymanej zapłaty.

  1. Jak uchylić się od skutków oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu?

Uchylenie się od oświadczenia woli dopuszczalne jest tylko wtedy, gdy nasz kontrahent:

  • spowodował nasz błąd, chociażby nieumyślnie;
  • wiedział o naszym błędzie;
  • mógł z łatwością nasz błąd zauważyć.

Co prawda, można powoływać się tylko na taki błąd, który uzasadniałby przypuszczenie, że gdyby pokrzywdzony o nim wiedział, to nie złożyłby oświadczenia woli, ale w omawianym przypadku ta przesłanka będzie co do zasady spełniona.

Uchylenie się od oświadczenia woli wymaga złożenia nowego oświadczenia na piśmie. Termin do złożenia takiego oświadczenia upływa w terminie roku od jego wykrycia.

  1. Złożyłem oświadczenie o uchyleniu się od skutków oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu. Co dalej?

Samo złożenie oświadczenia o uchyleniu się od oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu to niestety tylko początek. Skuteczne złożenie oświadczenia powoduje unieważnienie zawartej umowy, co oznacza konieczność zwrotu tego co strony wzajemnie sobie świadczyły. Problem pojawia się w chwili, gdy druga strona nie zgadza się z naszym oświadczeniem. W takim przypadku konieczne jest wystąpienie na drogę sądową i wytoczenie powództwa o ustalenie istnienia lub nieistnienia danego stosunku prawnego.

Posługując się przykładem: jeżeli członek rodziny wykorzystując Twój zły stan psychiczny po śmierci kogoś bliskiego wprowadził Cię w błąd co do wartości odziedziczonych udziałów w spółce z o.o. i odkupił je od Ciebie za bezcen, to po uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia woli zawartej umowy sprzedaży udziałów powinieneś złożyć powództwo o ustalenie istnienia stosunku stwierdzającego, że to Ty (wbrew wpisom w KRS) jesteś udziałowcem spółki. Uprawnienie do złożenia takiego powództwa nie podlega przedawnieniu – kluczowe pozostaje dochowanie terminu do uchylenia się od skutków oświadczenia woli.

  1. Czy wprowadzenie w błąd jest przestępstwem?

Pokrzywdzony, który dokonał rozporządzenia swoim mieniem wskutek wprowadzenia go w błąd może także poszukiwać ochrony prawnej na gruncie prawa karnego. Zgodnie z art. 286 §1 k.k. przestępstwo oszustwa popełnia ten, kto w celu osiągnięcia korzyści majątkowej doprowadza inną osobę do niekorzystnego rozporządzenia własnym lub cudzym mieniem za pomocą:

  • wprowadzenia jej w błąd;
  • wyzyskania błędu;
  • wyzyskania niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania.

Przestępstwo oszustwa popełnione na szkodę osoby najbliższej ścigane jest na wniosek pokrzywdzonego. Oznacza to, że nawet jeżeli organy ścigania dowiedzą się o możliwości popełnienia przestępstwa, ale Ty jako pokrzywdzony nie złożysz wniosku o ściganie i ukaranie sprawcy, prokuratura i policja pozostaną bezczynne.

Przestępstwo oszustwa zagrożone jest co do zasady karą pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. Wymiar kary może jednak wzrosnąć jeżeli oszustwa dokonano na kwotę wynoszącą co najmniej 200.000 złotych – wówczas kara może wynieść nawet 10 lat pozbawienia wolności. Najsurowsze kary grożą sprawcom oszustw na kwoty przewyższające 10 milionów złotych. Muszą oni liczyć się z karą pozbawienia wolności od lat 5 do 25.

  1. Kiedy przedawnia się przestępstwo oszustwa?

W przeciwieństwie do roszczeń cywilnych, okres w którym pokrzywdzony może dochodzić swoich uprawnień na gruncie kodeksu karnego jest znacznie dłuższy. Przestępstwo oszustwa przedawnia się co do zasady po upływie aż 15 lat od jego popełnienia, natomiast w przypadku większych kwot po 20 latach. Co więcej, w przypadku wszczęcia w tym okresie postępowania karnego okresy te wydłużają się o kolejne 10 lat.

  1. Czy mogę dochodzić odszkodowania w postępowaniu karnym?

Tak. Pokrzywdzony w postępowaniu karnym może domagać się zasądzenia na jego rzecz odszkodowania do pełnej kwoty szkody. Jeżeli określenie jego kwoty będzie niemożliwe lub nadmiernie utrudnione, sąd przyzna na jego rzecz nawiązkę w wysokości do 200.000 złotych. Wyjątek stanowi sytuacja, gdy obowiązek naprawienia szkody został wcześniej orzeczony przez sąd cywilny. Zastosowanie znajduje wówczas tzw. klauzula antykumulacyjna, która uniemożliwia dwukrotne przyznanie odszkodowania z tego samego tytułu.

  1. Czy jako pokrzywdzony mogę jednocześnie dochodzić swoich praw w postępowaniu cywilnym i karnym?

Tak. Nic nie stoi na przeszkodzie aby pokrzywdzony jednocześnie skorzystał z obu przysługujących mu ścieżek dochodzenia odszkodowania. Wybór każdej z nich obarczony jest innymi wymogami prawnymi a przebieg poszczególnych postępowań znacząco różni się między sobą. Obie ścieżki mają jednak jedną cechę wspólną – konieczne jest wykazanie, że jako pokrzywdzony zostałeś wprowadzony w błąd.

  1. Jak Kancelaria Prawna Smok może pomóc ofiarom oszustwa?

Kancelaria Prawna Smok to zespół adwokatów i radców prawnych specjalizujących się w prawie dla biznesu i rodziny. Doskonale zdajemy sobie sprawę, że sprawy rodzinne niejednokrotnie stanowią przyczynę konfliktów gospodarczych. Zapewniamy profesjonalne wsparcie dla osób pokrzywdzonych oszustwem zarówno na gruncie prawa cywilnego, jak i karnego.

Translate »