W marcu 2024 r. weszły w życie kontrowersyjne przepisy umożliwiające orzeczenie przepadku pojazdu mechanicznego lub jego równowartości. Zgodnie z art. 44 b § 1 kodeksu karnego w wypadkach wskazanych w ustawie sąd orzeka przepadek pojazdu mechanicznego prowadzonego przez sprawcę w ruchu lądowym.

Kiedy możliwe jest orzeczenie przepadku pojazdu mechanicznego lub jego równowartości

Kodeks karny dopuszcza orzeczenie przepadku pojazdu mechanicznego lub jego równowartości w sytuacjach opisanych w art. 178 § 3 k.k. oraz 178a§ 5 k.k..

Zgodnie z art. 178 § 3 k.k. w razie skazania sprawcy, który popełnił przestępstwo spowodowania katastrofy w komunikacji – art. 173 § 1 lub 2 k.k., sprowadzenia niebezpieczeństwa katastrofy w komunikacji – art. 174 k.k. lub spowodowania wypadku drogowego – art. 177 § 1 k.k., znajdując się w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego lub zbiegł z miejsca zdarzenia lub spożywał alkohol lub zażywał środek odurzający po popełnieniu w/w czynu (lub czynów), a przed poddaniem go przez uprawniony organ badaniu w celu ustalenia w organizmie zawartości alkoholu lub obecności środka odurzającego oraz w razie skazania sprawcy, który popełnił przestępstwo określone w art. 173 § 3 lub 4 lub art. 177 § 2, w warunkach określonych w art.178 § 1 lub którego dotyczy wskazana w tym przepisie okoliczność, sąd może orzec przepadek, o którym mowa w art. 44 b k.k.. Jednakże sąd orzeka przepadek, jeżeli zawartość alkoholu w organizmie sprawcy była wyższa niż 1 promil we krwi lub 0,5 mg/dm³ w wydychanym powietrzu albo prowadziła do takiego stężenia.

                Orzeczenie przepadku pojazdu mechanicznego lub jego równowartości wprowadza również art. 178a § 5 k.k., który stanowi, że sąd orzeka przepadek, o którym mowa w art. 44b, w razie popełnienia przestępstwa polegającego na prowadzeniu pojazdu mechaniczny w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego (art. 178a § 1k.k.) lub w przypadku gdy sprawca czynu określonego w art. 178 a § 1 k.k. był wcześniej prawomocnie skazany za prowadzenie pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego albo za przestępstwo określone w art. 173, art. 174, art. 177 lub art. 355 § 2 popełnione w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego lub dopuścił się czynu określonego w art. 178a § 1 k.k. w okresie obowiązywania zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych orzeczonego w związku ze skazaniem za przestępstwo.

                Niemniej orzeczenie przepadku w art. 178a § 5 k.k. ma charakter względnie obligatoryjny. Przepis ten wskazuje, że co do zasady orzeczenie przepadku jest obligatoryjne, chyba że zawartość alkoholu w organizmie sprawcy przestępstwa określonego w art. 178a § 1 k.k. była niższa niż 1,5 promila we krwi lub 0,75 mg/dm3 w wydychanym powietrzu albo nie prowadziła do takiego stężenia. Sąd może odstąpić od orzeczenia przepadku, jeżeli zachodzi wyjątkowy wypadek, uzasadniony szczególnymi okolicznościami.

Kiedy orzeka się przepadek równowartości pojazdu mechanicznego

                Zgodnie z art. 44b § 2 k.k. jeżeli w czasie popełnienia przestępstwa pojazd nie stanowił wyłącznej własności sprawcy albo po popełnieniu przestępstwa sprawca zbył, darował lub ukrył podlegający przepadkowi pojazd, orzeka się przepadek równowartości pojazdu. Za równowartość pojazdu uznaje się wartość pojazdu określoną w polisie ubezpieczeniowej na rok, w którym popełniono przestępstwo, a w razie braku polisy – średnią wartość rynkową pojazdu odpowiadającego, przy uwzględnieniu marki, modelu, roku produkcji, typu nadwozia, rodzaju napędu i silnika, pojemności lub mocy silnika oraz przybliżonego przebiegu, pojazdowi prowadzonemu przez sprawcę, ustaloną na podstawie dostępnych danych, bez powoływania w tym celu biegłego.

Kiedy nie jest możliwe orzeczenie przepadku pojazdu mechanicznego lub jego równowartości

Jeżeli sprawca prowadził niestanowiący jego własności pojazd mechaniczny wykonując czynności zawodowe lub służbowe polegające na prowadzeniu pojazdu na rzecz pracodawcy, wówczas nie orzeka się przepadku pojazdu mechanicznego oraz przepadku równowartości pojazdu. W takim przypadku sąd orzeka nawiązkę w wysokości co najmniej 5000 złotych na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej (art. 44b § 4 k.k.) Ponadto przepadku pojazdu mechanicznego oraz przepadku równowartości pojazdu nie orzeka się, jeżeli orzeczenie przepadku pojazdu mechanicznego jest niemożliwe lub niecelowe z uwagi na jego utratę przez sprawcę, zniszczenie lub znaczne uszkodzenie.

                Przyjąć można, że przepadek pojazdu mechanicznego lub jego równowartości w zamyśle ustawodawcy ma być przejawem pewnej prewencji prawnokarnej, to nie zmienia to jednak faktu, że  przy okazji wprowadzenia tej instytucji pojawia się szereg wątpliwości, nad którymi nie sposób przejść do porządku dziennego. Na jedną z nich zwraca uwagę Piotr Zakrzewski (w: Kodeks karny. Komentarz, red. Jarosław Majewski, podaję za Lex): „wadą rozwiązania przyjętego w art. 44b k.k. jest przede wszystkim to, że miarą dolegliwości opisanego tam przepadku pojazdu albo jego równowartości jest wyłącznie wartość pojazdu. Niezależnie zatem od brzmienia art. 178 § 3 k.k., gdyby dolegliwość ta przekraczała stopień winy sprawcy, w rozumieniu art. 53 § 1 zdanie drugie k.k., sąd winien odstąpić od orzeczenia przepadku, gdyż w przeciwnym wypadku orzeczenie naruszałoby zasadę winy, która ma silne umocowanie w art. 42 ust. 1 Konstytucji RP (por. wyrok TK z 3.11.2004 r., K 18/03, OTK-A 2004/10, poz. 103). Czyn, o którym mowa w art. 178 § 3 lub w art. 178a § 5 k.k. może zostać popełniony przez sprawcę przy wykorzystaniu samochodu własnego, będącego we współwłasności łącznej, współwłasności ułamkowej, będącego przedmiotem umowy leasingu, umowy najmu, umowy użyczenia albo też nowego, albo w znacznym stopniu zniszczonego. Wartość pojazdu nienależącego do sprawcy, w szczególności będącego przedmiotem umowy leasingu, nie oddaje w żaden sposób stanu majątku sprawcy. Wartość pojazdu jest z punktu widzenia przestępstw przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji okolicznością całkowicie irrelewantną.”

                Ze względu na okoliczność, iż instytucja z art. 44 b kodeksu karnego weszła w życie w dn. 14 marca 2024 r. nie można jeszcze stwierdzić jak do tego środka podchodzą sądy i jak w zakresie stosowania tego środka będzie wyglądać praktyka sądowa.