Kary umowne są powszechnie wykorzystywanym narzędziem zabezpieczającym interesy przedsiębiorców. Czasem, pomimo najszczerszych chęci, wywiązanie się z przyjętych na siebie obowiązków umownych okazuje się niemożliwe. Jeżeli uchybienie danemu obowiązkowi zostało obwarowane karą umowną, przedsiębiorca może zmierzyć się z poważnym problemem. Obrona przed karami umownymi jest jednak możliwa.

Spis treści:

1. Skuteczne zastrzeżenie kary umownej
2. Za co można nałożyć karę umowną?
3. Kara umowna a wina dłużnika
4. Miarkowanie kary umownej – wysokość szkody
5. Kiedy kara umowna jest rażąco wygórowana?
6. Kumulowanie kar umownych
7. Kary umowne – przedawnienie
8. Jak Kancelaria Prawna Smok może pomóc w obronie przed karami umownymi?

1. Skuteczne zastrzeżenie kary umownej

Punktem wyjścia do obrania strategii obrony przed naliczoną karą umowną jest analiza wiążącej strony umowy. W pierwszej kolejności należy sprawdzić czy kara umowna została skutecznie zastrzeżona tzn. czy opisano ją w umowie w sposób wymagany przez prawo. Należy pamiętać, że postanowienie umowne zastrzegające karę umowną musi zostać sporządzone w sposób nie budzący wątpliwości i określać nie tylko zobowiązanie, którego niewykonanie skutkuje naliczeniem kary umownej, ale także  wysokość kary umownej lub sposób jej obliczenia.

Jeżeli postanowienie zastrzegające karę umowną nie zawiera któregoś z powyższych elementów, pozostaje nieskuteczne. W sytuacjach nieprecyzyjnego sformułowania postanowienia otwiera się z kolei możliwość sądownej obrony przed roszczeniami wierzyciela.

2. Za co można nałożyć karę umowną?

Przepisy kodeksu cywilnego pozwalają na zastosowanie kar umownych wyłącznie do zobowiązań niepieniężnych. Oznacza to, że nieważne będzie np. zastrzeżenie kary za opóźnienie kontrahenta w zapłacie wymaganego umową wynagrodzenia – w takich przypadkach zastosowanie znajduje prawo naliczania odsetek za zwłokę. W praktyce obrotu, najczęściej kary umowne zastrzegane są dla realizacji takich obowiązków jak terminowe wykonanie usługi lub dostawy rzeczy, zachowanie poufności informacji czy też zakazu konkurencji.

Niektórzy przedsiębiorcy starają się obchodzić powyższą regułę zastrzegając karę umowną na wypadek odstąpienia przez wierzyciela od umowy,  z powodu niewykonania przez drugą stronę zobowiązania pieniężnego. Należy stanowczo podkreślić, że taka próba obejścia przepisów jest nieskuteczna, co potwierdza orzecznictwo sądowe.

3. Kara umowna a wina dłużnika

W przypadku ustalenia, że kara umowna została skutecznie zastrzeżona w treści umowy, dalszej weryfikacji wymaga przyczyna, dla której dłużnik nie wykonał przyjętego na siebie zobowiązania. Zgodnie z ogólną zasadą prawa cywilnego, strona może ponieść odpowiedzialność wyłącznie gdy niewywiązanie się z umowy było przez nią zawinione. Kontrahenci są jednak uprawnieni do modyfikacji tej reguły w treści zawieranej umowy, a przy odpowiednio sformułowanych postanowieniach, dłużnik może ponieść odpowiedzialność nawet, gdy nie można przypisać mu winy. Aby tak się stało umowa musi wprost przewidywać okoliczności, w których dłużnik zgadza się na naliczenie kar.

Granicę odpowiedzialności stanowi jendak wyłączna wina wierzyciela – jeżeli to kontrahent swoim działaniem lub zaniechaniem spowodował niewywiązanie się przez drugą stronę ze swojego zobowiązania, nie może skutecznie domagać się z tego tytułu zapłaty kary umownej. W praktyce najtrudniejszymi do oceny przypadkami, są sprawy w których wierzyciel przyczynił się do niewywiązania przez dłużnika z umowy, jednak temu drugiemu także można przypisać (przynajmniej w pewnym zakresie) winę. Wówczas wysokość kary umownej wynikająca z umowy powinna zostać pomniejszona proporcjonalnie do stopnia zawinienia.

4. Miarkowanie kary umownej – wysokość szkody

Zgodnie z art. 484 §1 k.c. kara umowna należy się wierzycielowi bez względu na wysokość poniesionej szkody. Oznacza to, że nawet jeżeli wierzyciel nie poniósł żadnej szkody z powodu zachowania lub zaniechania dłużnika to i tak może dochodzić od niego zapłaty kary umownej. Wbrew jednak pozorom, kwestia powstania i wysokości szkody ma w takich sprawach istotne znaczenie, ponieważ może wpływać na tzw. miarkowanie kary umownej.

W myśl art. 484 §2 k.c. dłużnik może żądać obniżenia kary umownej, jeżeli ta jest rażąco wygórowana. Z orzecznictwa sądowego wynika tymczasem, że jedną z okoliczności przemawiających za uznaniem kary umownej za rażąco wygórowaną jest właśnie jej proporcja do szkody poniesionej przez wierzyciela. Jeżeli zatem strona dochodząca zapłaty kary umownej nie poniosła szkody lub poniosła ją w wysokości symbolicznej, kontrahent może skutecznie domagać się obniżenia kary umownej.

5. Kiedy kara umowna jest rażąco wygórowana?

Drugą okolicznością przemawiającą za uznaniem kary umownej za rażąco wygórowaną jest proporcja zastrzeżonej kary umownej do wartości umowy oraz do istotności zastrzeżonego uchybienia. I tak, za oczywiście wygórowaną będzie uznana kara umowna sięgająca kilkudziesięciu procent wartości umowy, nie mówiąc o karach przewyższających potencjalne wynagrodzenie kontrahenta.

Co jednak więcej, ta sama wysokość kary umownej zastrzeżona w ramach jednej umowy na rzecz dwóch skrajnie różnych obowiązków może być uznana za wysokość odpowiednio i rażąco wygórowaną. Posługując się przykładem: o ile kara umowna w maksymalnej wysokości 20% wynagrodzenia za opóźnienie w dostawie towarów o konkretnych parametrach może zostać uznana za rynkową, to identyczna kara za brak mailowego uprzedzenia (tj. anonsowania dostawy) o dokładnej dacie dostawy towarów raczej będzie traktowana jako rażąco wygórowana.

6. Kumulowanie kar umownych

Strona zobowiązana do zapłaty kary umownej powinna także zweryfikować czy kontrahent naliczył jej karę z jednego czy też wielu tytułów. W drugim przypadku konieczne jest sprawdzenie czy nie doszło do tzw. niedozwolonego kumulowania kar. Kwestia dopuszczalności kumulowania kar pozostaje sporna tak w orzecznictwie, jak i wśród adwokatów i radców prawnych. Zgodnie przyjmuje się, że naliczenie kilku odrębnych kar umownych, które nie zmierzają do kompensaty tego samego uszczerbku wierzyciela jest możliwe. Zastrzeżenie kilku różnych kar umownych zmierzających do zabezpieczenia tego samego interesu jest natomiast nieprawidłowe.

Największy problem w praktyce dotyczy sytuacji, w której dłużnik tak bardzo opóźnia się z realizacją swojego zobowiązania, że wierzyciel decyduje się na odstąpienie od umowy. W takiej sytuacji wierzyciel zainteresowany jest naliczeniem dwóch często zastrzeganych kar umownych: za opóźnienie w realizacji (tj. za nienależyte wykonanie zobowiązania) i za odstąpienie od umowy z przyczyn leżących po stronie kontrahenta (tj. za niewykonanie zobowiązania). Zgodnie z dominującym pooglądam, dochodzenie obu kar na raz w takiej sytuacji nie jest możliwe, chyba że taka możliwość została zastrzeżona wprost w umowie.

7. Kary umowne – przedawnienie

Nawet, gdy wszystkie przesłanki do naliczenia kary umownej zostały spełnione, a jej wysokość nie jest rażąco wygórowana, istnieje możliwość uniknięcia ich zapłaty. Zgodnie z powszechnie obowiązującymi przepisami, ogólny termin przedawnienia roszczeń związanych z działalnością gospodarczą wynosi 3 lata od daty ich wymagalności. Spora część przedsiębiorców błędnie zakłada, że taki sam termin dotyczy także wszystkich kar umownych.

Należy tymczasem pamiętać, że trzyletni termin przedawnienia doznaje licznych wyjątków na gruncie szczególnych umów uregulowanych przepisami kodeksu cywilnego. Jeżeli zatem kara umowna została bezpośrednio powiązana ze świadczeniem głównym, roszczenie o zapłatę kary umownej przedawnia się wraz z upływem terminu przedawnienia roszczenia głównego. Gwoli przykładów: kara umowna za oddanie dzieła po terminie przedawni się po 2 latach, kara umowna za nieterminową realizację umowy przewozu po roku, a kara umowna za nieterminowe wydanie pożyczonych rzeczy już po sześciu miesiącach.

8. Jak Kancelaria Prawna Smok może pomóc w obronie przed karami umownymi?

Kancelaria Prawna Smok to zespół adwokatów i radców prawnych posiadających wieloletnie doświadczenie w obsłudze przedsiębiorców. Nasi eksperci wiedzą nie tylko jak skutecznie sformułować postanowienia zastrzegające kary umowne, ale także jak się przed nimi bronić. Jeżeli spodziewasz się naliczenia przez kontrahenta kary umownej lub otrzymałeś już wezwanie do zapłaty, nie wahaj skorzystać się ze wsparcia doświadczonego prawnika.

Podczas porady prawnej dokonamy weryfikacji zawartej umowy i wskażemy dostępne możliwości. Jeżeli zasadne okaże się miarkowanie kary, zespół Kancelarii Prawnej Smok podejmie się w Twoim imieniu negocjacji z wierzycielem celem wypracowania satysfakcjonującego dla obu stron kompromisu. W przypadku konieczności wejścia w spór sądowy, dedykowany adwokat lub radca prawny będzie natomiast bronił Twoich racji do prawomocnego zakończenia sprawy.