Celem prawa karnego jest nie tylko ukaranie sprawcy, ale także zrekompensowanie pokrzywdzonemu poniesionych szkód i krzywd. Mimo, że dochodzeniu odszkodowania służy najczęściej proces cywilny, to jest to możliwe także w toku postępowania karnego. Co więcej, w niektórych przypadkach rygor postępowania karnego może sprawić, że uzyskanie odszkodowania będzie znacznie prostsze. Z drugiej strony, nałożenie obowiązku naprawienia szkody na sprawcę przestępstwa nie zawsze będzie możliwe.

Spis treści:

1. Jakie są przesłanki orzeczenia obowiązku naprawienia szkody lub zadośćuczynienia?
2. Czy sąd musi orzec obowiązek naprawienia szkody?
3. Co zrobić aby uzyskać odszkodowanie w procesie karnym?
4. Nawiązka a odszkodowanie
5. Co zrobić jeżeli sąd orzekł za niskie odszkodowanie lub nawiązkę?
6. Kiedy lepiej dochodzić naprawienia szkody w procesie karnym niż cywilnym?’
   • Koszty procesu i pomoc profesjonalisty
   • Ciężar dowodowy a wysokość szkody
   • Możliwość dochodzenia uzupełniającego odszkodowania
7. Kiedy nie można uzyskać odszkodowania w procesie karnym?
8. Prezes zarządu spółki a klauzula antykumulacyjna
9. Jak Kancelaria Prawna Smok może pomóc Ci w uzyskaniu odszkodowania w procesie karnym?

 

1. Jakie są przesłanki orzeczenia obowiązku naprawienia szkody lub zadośćuczynienia?

Na gruncie prawa karnego nakazanie sprawcy zapłaty odszkodowania nazywa się obowiązkiem naprawienia szkody lub zadośćuczynienia. Zgodnie z obecną nomenklaturą kodeksu karnego, obowiązek ten zaliczany jest wraz z nawiązką do środków kompensacyjnych. Przesłanką orzeczenia obowiązku naprawienia szkody lub zadośćuczynienia jest udowodnienie, że pokrzywdzony wskutek przestępstwa popełnionego przez oskarżonego poniósł szkodę lub krzywdę.

Różnica pomiędzy szkodą a krzywdą sprowadza się do materialnego skutku. Przez szkodę rozumie się uszczerbek w majątku pokrzywdzonego, który przyjmuje postać faktycznej straty (damnum emergens) lub utraconych korzyści (lucrum cessans). Krzywdą jest natomiast uszczerbek o charakterze niemajątkowym, do którego zaliczają się zwłaszcza cierpienia o charakterze psychicznym.

 

2. Czy sąd musi orzec obowiązek naprawienia szkody?

W myśl art. 46 §1 k.k. orzeczenie obowiązku naprawienia szkody może być obligatoryjne, ale i fakultatywne. Jeżeli pokrzywdzony złoży wniosek o zasądzenie odszkodowania, sąd uznając sprawcę winnym, obowiązkowo obciąży go nakazem wypłaty odszkodowania. Zdarza się jednak, że pokrzywdzeni nie zdają sobie sprawy z przysługujących im praw i takiego wniosku nie składają. Wówczas sąd nie jest zobowiązany, a jedynie uprawniony do nałożenia na skazanego obowiązku naprawienia szkody. Jeżeli nie chcesz pozostawiać swojego losu w rękach sądu, koniecznie złóż wniosek o naprawienie przez oskarżonego szkody.

 

3. Co zrobić aby uzyskać odszkodowanie w procesie karnym?

Uzyskanie odszkodowania w toku procesu karnego jest możliwe wyłącznie pod warunkiem skazania sprawcy za przestępstwo. Chcąc uzyskać odszkodowanie musisz zatem podjąć wszelkie kroki aby wykazać winę oskarżonego. Prowadzi do tego więcej niż jedna droga. Po pierwsze, możesz powierzyć prowadzenie sprawy w całości prokuratorowi, a samemu przybrać pozycję biernego pokrzywdzonego. Głównym zadaniem prokuratora jest jednak doprowadzenie do skazania oskarżonego. Organy ścigania skupiają się zatem przede wszystkim na kwestii winy a wysokość szkody traktują drugoplanowo.

Jeżeli zatem chcesz zwiększyć swoje szanse na pozytywne rozstrzygnięcie, powinieneś aktywnie działać w celu wyjaśnienia sprawy. Służy temu rola oskarżyciela posiłkowego, który może (a wręcz powinien) być reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika tj. adwokata lub radcę prawego. Zadaniem pełnomocnika jest zadbanie o Twoje interesy, a więc nie tylko o skazanie sprawcy, ale także o udowodnienie pełnej wysokości szkody.

 

4. Nawiązka a odszkodowanie

Nawet jeżeli udowodnienie dokładnej kwoty szkody czy też krzywdy będzie niemożliwe lub nadmiernie utrudnione, to nic straconego. Na podstawie art. 46 §2 k.k. sąd w takich przypadkach może zamiast odszkodowania lub zadośćuczynienia orzec o obowiązku zapłaty tzw. nawiązki. Ten instrument prawny jest czymś w rodzaju zryczałtowanego odszkodowania. O ile kodeks karny nie określa maksymalnej kwoty odszkodowania lub zadośćuczynienia, to wysokość zaliczki została limitowana do kwoty 200.000 złotych.

 

5. Co zrobić jeżeli sąd orzekł za niskie odszkodowanie lub nawiązkę?

Zdarza się, że orzeczona przez Sąd kwota odszkodowania lub nawiązki nie pokrywa w pełni poniesionej przez pokrzywdzonego szkody. Przyczyn takiego stanu rzeczy jest wiele: począwszy od braku dowodów, uznania przyczynienia się pokrzywdzonego do powstania szkody po swobodną decyzję sądu. Punktem wyjścia w takich sytuacjach jest ustalenie prawomocności orzeczenia sądu karnego lub jej braku. W przypadku braku prawomocności, pokrzywdzony powinien dochodzić zwiększenia kwoty odszkodowania lub nawiązki przed sądem II instancji składając apelację od wyroku zapadłego w pierwszej instancji.

Jeżeli wyrok zasądzający niepełne odszkodowania uprawomocni się, zastosowanie znajdzie art. 46 §3 k.k. Zgodnie z jego brzmieniem, orzeczenie odszkodowania lub nawiązki niepokrywających w pełni roszczeń pokrzywdzonego nie stoi na przeszkodzie wystąpieniu do sądu cywilnego o zasądzenie brakującej części roszczenia. Oznacza to, że po zakończeniu postępowania karnego, pokrzywdzony powinien wystąpić przeciwko oskarżonemu z powództwem cywilnym.

 

6. Kiedy lepiej dochodzić naprawienia szkody w procesie karnym niż cywilnym?’
   • Koszty procesu i pomoc profesjonalisty

   Dochodzenie odszkodowania w procesie karnym może okazać się w niektórych sytuacjach bardziej korzystne niż w przypadku procesu cywilnego. Dokonując wyboru należy przede wszystkim zweryfikować koszty wiążące się z oboma postepowaniami. Decydując się na złożenie pozwu, powód musi liczyć się z dokonaniem opłaty sądowej od pozwu wynoszącej co do zasady 5% dochodzonego odszkodowania. Dodatkowo, z uwagi na zawiłość prawa cywilnego konieczne może okazać się zasięgnięcie pomocy prawnej, co tylko powiększy ponoszone koszty.

   W przypadku procesu karnego, koszty dochodzenia odszkodowania nie występują. Argument ten może okazać się szczególnie istotny w przypadku potencjalnie wysokich odszkodowań i trudnej sytuacji majątkowej pokrzywdzonego. Co więcej, pokrzywdzony w procesie karnym nie musi korzystać z pomocy profesjonalnego pełnomocnika (choć zalecamy to), ponieważ oskarżenie reprezentuje oskarżyciel publiczny.

   • Ciężar dowodowy a wysokość szkody

   Wybór procesu karnego może okazać się także lepszy jeżeli sprawa jest trudna pod względem dowodowym, w szczególności wysokość szkody jest nieznana lub bardzo trudna do ustalenia. O ile w toku postępowania cywilnego ciężar dowodowy spoczywa w całości na powodzie, a podanie wartości przedmiotu sporu jest obowiązkowe już w pozwie, to w procesie karnym działa to nieco inaczej. Tu, wysokość szkody nie musi być znana aż do wyrokowania, a sędzia rzadko kiedy pełni funkcję biernego obserwatora. Zamiast tego sąd bierze aktywny udział w postepowaniu starając się samodzielnie ustalić wysokość szkody za obie strony.

   • Możliwość dochodzenia uzupełniającego odszkodowania

   Jak już wspominaliśmy, nawet jeżeli sąd zasądzi odszkodowanie w kwocie niższej, od tej której domaga się pokrzywdzony, to i tak ten ostatni może następnie skierować sprawę do postepowania cywilnego. Dzięki temu proces karny może przybrać postać niemal darmowego „przedprocesu”.

    

   7. Kiedy nie można uzyskać odszkodowania w procesie karnym?

   Uzyskanie odszkodowania w procesie karnym nie będzie możliwe, jeżeli wcześniej podjąłeś inne, wymienione prawem kroki celem jego dochodzenia. Ograniczenie to wynika z art. 415 §1 k.p.k. nazywanego powszechnie klauzulą antykumulacyjną. W myśl tego przepisu obowiązku naprawienia szkody lub zadośćuczynienia nie orzeka się jeżeli:

   • roszczenie wynikające z popełnienia przestępstwa jest przedmiotem innego postępowania;
   • o roszczeniu wynikającym z popełnienia przestępstwa prawomocnie orzeczono.

   Klauzula antykumulacyjna dotyczy zatem przypadków, w których jako pokrzywdzony jesteś uprawniony do dochodzenia odszkodowania lub zadośćuczynienia zarówno na gruncie prawa karnego, jak i cywilnego. Przykładowo, ofiara oszustwa może żądać w toku postepowania karnego nałożenia na sprawcę obowiązku naprawienia szkody a w procesie karnym zwrotu nienależnego świadczenia lub po prostu zapłaty tytułem odszkodowania. Jeżeli w chwili wyrokowania przez sąd karny takie postępowanie cywilne będzie w toku lub będzie już prawomocnie zakończone, sąd karny nie będzie mógł orzec wobec sprawcy środka kompensacyjnego.

    

   8. Prezes zarządu spółki a klauzula antykumulacyjna

   W sprawach karnych gospodarczych bardzo często dochodzi do sytuacji kiedy roszczenia cywilne kierowane są do innego podmiotu niż roszczenia w toku procesu karnego. Dzieje się tak, gdy szkodę wyrządza osoba fizyczna działająca w imieniu osoby prawnej. Najczęstszym przypadkiem występującym w praktyce jest przestępstwo oszustwa polegające na zamówieniu towaru bez zamiaru zapłaty czy też oszustwa dotacyjnego. W takim przypadku, na gruncie cywilnym pokrzywdzony winien dochodzić naprawienia szkody od osoby prawnej. Reżim prawa cywilnego sprawia, że do odpowiedzialności można pociągnąć jedynie osobę fizyczną tj. najczęściej prezesa zarządu takiego podmiotu. Pojawia się zatem pytanie: czy w takich sprawach zastosowanie znajduje klauzula antykumulacyjna z art. 415 k.p.k.?

   Orzecznictwo w tym zakresie jest dość jasne: jeżeli czyn zabroniony, popełniony przez skazanego generuje to samo roszczenie, co zachowanie podmiotu zbiorowego na gruncie prawa cywilnego to klauzula antykumulacyjna znajduje zastosowanie. Oznacza to, że w przypadku oszustwa opisanego powyżej, prezes zarządu spółki nie może zostać zobowiązany do naprawienia szkody, jeżeli wcześniej pokrzywdzony uzyskał tytuł wykonawczy przeciwko zarządzanej przez niego spółce.

   W niektórych przypadkach nałożenie na prezesa zarządu obowiązku naprawienia szkody będzie jednak możliwe pomimo posiadania tytułu wykonawczego przeciwko spółce. Przykładowo, jeżeli prezes zarządu z opisanego przykładu po dokonaniu oszustwa podejmie się próby ukrycia majątku spółki celem niespłacenia pokrzywdzonego, to dopuści się przestępstwa działania na szkodę wierzycieli. W takim natomiast stanie faktycznym, szkoda pokrzywdzonego będzie wynikać nie tylko z przestępstwa oszustwa, ale i działania na szkodę wierzycieli. Dzięki temu sąd karny skazując sprawcę za ten drugi czyn może nałożyć na niego obowiązek naprawienia szkody, nawet jeżeli wcześniej pokrzywdzony pozwie samą spółkę.

    

   9. Jak Kancelaria Prawna Smok może pomóc Ci w uzyskaniu odszkodowania w procesie karnym?

   Adwokaci i radcowie prawni tworzący Kancelarię Prawną Smok to specjaliści z zakresu prawa karnego gospodarczego i dochodzenia roszczeń pomiędzy przedsiębiorcami. Nie tylko bronimy niesłusznie oskarżonych menagerów, ale reprezentujemy też pokrzywdzonych przez nieuczciwych kontrahentów i występujemy jako pełnomocnicy oskarżycieli posiłkowych. Potrzebujesz pomocy w uzyskaniu odszkodowania w procesie karnym? Kancelaria Prawna Smok czeka na Twój kontakt.