Ogólną zasadą obowiązującą w stosunkach między rodzicami, a dziećmi jest to, że dziecko do czasu, kiedy osiągnie pełnoletność pozostaje pod władzą rodzicielską.

Regułą jest także, że władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom. Ingerencji w te zasady może dokonać sąd w sytuacji, gdy wymaga tego dobro dziecka. Pewna modyfikacja następuje natomiast gdy jedno z rodziców nie żyje lub nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych, kiedy jedno z rodziców zostało pozbawione władzy rodzicielskiej albo gdy władza rodzicielska została zawieszona. W takim wypadku to drugiemu z rodziców przysługuje władza rodzicielska.

Władza rodzicielska w każdym wypadku winna być wykonywana tak, jak wymaga tego dobro dziecka i interes społeczny. Oczywistym jest, że w zależności od życiowej sytuacji, stosunki rodzinne układają się bardzo różnie. Różnorodność sytuacji życiowych wymaga, aby prawo przewidywało pewne mechanizmy ochronne w stosunku do dziecka, jak i rodziny.

Są sytuacje, w których konkretna rodzina wymaga tylko tego, by udzielić jej drobnego wsparcia. I tak, w takich wypadkach sąd opiekuńczy i inne organy władzy publicznej są obowiązane udzielać pomocy rodzicom, jeśli taka pomoc jest potrzebna do należytego wykonywania władzy rodzicielskiej.

W pewnych sytuacjach konieczne jest podjęcie działań przez sąd i dokonanie zawieszenia, ograniczenia lub pozbawienia władzy rodzicielskiej jednego lub obojga rodziców. W szczególności taka sytuacja ma miejsce, gdy zagrożone jest dobro dziecka. W takich wypadkach sąd opiekuńczy dysponuje pewnymi narzędziami, które może wykorzystać, by zapewnić dziecku bezpieczeństwo i prawidłową sytuację rozwojową. Sąd opiekuńczy może w takich wypadkach w szczególności:

1. zobowiązać rodziców oraz małoletniego do określonego postępowania, w szczególności do pracy z asystentem rodziny, realizowania innych form pracy z rodziną, skierować małoletniego do placówki wsparcia dziennego, określonych w przepisach o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej lub skierować rodziców do placówki albo specjalisty zajmujących się terapią rodzinną, poradnictwem lub świadczących rodzinie inną stosowną pomoc z jednoczesnym wskazaniem sposobu kontroli wykonania wydanych zarządzeń;
2. określić, jakie czynności nie mogą być przez rodziców dokonywane bez zezwolenia sądu, albo poddać rodziców innym ograniczeniom, jakim podlega opiekun;
3. poddać wykonywanie władzy rodzicielskiej stałemu nadzorowi kuratora sądowego;
4. skierować małoletniego do organizacji lub instytucji powołanej do przygotowania zawodowego albo do innej placówki sprawującej częściową pieczę nad dziećmi;
5. zarządzić umieszczenie małoletniego w rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka albo w instytucjonalnej pieczy zastępczej albo powierzyć tymczasowo pełnienie funkcji rodziny zastępczej małżonkom lub osobie, niespełniającym warunków dotyczących rodzin zastępczych, w zakresie niezbędnych szkoleń, określonych w przepisach o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej albo zarządzić umieszczenie małoletniego w zakładzie opiekuńczo-leczniczym, w zakładzie pielęgnacyjno-opiekuńczym lub w zakładzie rehabilitacji leczniczej;
6. powierzyć zarząd majątkiem małoletniego ustanowionemu w tym celu kuratorowi.

Powyższe uprawnienia sądu opiekuńczego wynikają wprost z art. 109 §2 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Wyliczenie powyższe, jest jedynie wyliczeniem przykładowym, a sąd może podjąć także inne rozstrzygnięcia, o ile służy to dobru dziecka.

Z pozbawieniem władzy rodzicielskiej mamy do czynienia w sytuacjach gdy zachodzi jedna z trzech przesłanek, a to:

1. władza rodzicielska nie może być wykonywana z powodu trwałej przeszkody;
2. rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej
3. rodzice w sposób rażący zaniedbują swe obowiązki względem dziecka.

Pozbawienie władzy rodzicielskiej może być zastosowane zarówno w stosunku do jednego z rodziców, jak i do obojga rodziców, oczywiście w zależności od tego, w stosunku do którego z rodziców ziściła się co najmniej jedna z ww. przesłanek.

Jakie więc sytuacje mogą uzasadniać pozbawienie rodzica władzy rodzicielskiej w praktyce? Na to pytanie odpowiada bogate orzecznictwo sądów polskich. I tak, wskazuje się, że przyczyną pozbawienia władzy rodzicielskiej może być na przykład: uporczywe uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego, nadużywanie alkoholu, potrzeba udzielenia małoletniemu niezwłocznej pomocy dydaktycznej, na co rodzice nie wyrażają zgody, prowadzenie pasożytniczego trybu życia i nadużywanie alkoholu, którego następstwem jest rażące zaniedbywanie obowiązków względem dziecka, skazanie rodzica na karę długoletniego pozbawienia wolności, roztrząsanie pochodzenia dziecka w kilka lat po urodzeniu, połączone z agresją wobec niego i matki itp. Przyczyny te muszą mieć charakter trwały.

W wypadku gdy przyczyna ingerencji sądu ma charakter przejściowy, Sąd może zastosować zawieszenie władzy rodzicielskiej. Ma to miejsce na przykład w sytuacji dłuższego wyjazdu rodzica za granicę. W takim wypadku władza rodzicielska trwa, jednakże rodzic nie jest uprawniony do jej wykonywania.

Pozbawienie władzy rodzicielskiej jest środkiem najsurowszym, jakim dysponuje sąd. Jednakże nie jest konieczne, by sąd wcześniej zastosował inne, mniej drastyczne środki, o ile z sytuacji wynika, że nie byłoby to celowe bądź skuteczne. W każdym bowiem wypadku sąd opiekuńczy ma dbać o dobro dziecka i ważyć jego interesy z interesami rodziców, przy czym prymat nadaje się w tych wypadkach interesom dziecka.

Jak już wskazano powyżej, każda sytuacja rodzinna jest inna. W różnych sytuacjach konieczne będzie różne podejście do sprawy i problemu. Jeśli masz wątpliwości, jakie działania należy podjąć w danej sytuacji bądź jesteś zaniepokojony jakąś sytuacją, zapraszamy do Kancelarii celem omówienia tego, jakie działania w danej sprawie mogą zostać podjęte i jakie będą się wiązały z tym konsekwencje. Nasi prawnicy dokonują kompleksowej analizy każdej sprawy biorąc pod uwagę wszelkie możliwe kierunki działania, przedstawiając klientowi istotne za i przeciw każdego z rozwiązań, co umożliwia wybór optymalnego w danej sytuacji rozwiązania.